Gwara to mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku czy kilkunastu wsi, różniąca się od języka ogólnopolskiego i mowy sąsiednich okolic pewnymi cechami. Gwara jest podrzędna w stosunku do dialektu, ale często termin „gwara” i „dialekt” używane są zamiennie.
Najbardziej przywiązani do swojej gwary są górale i świadomie ją zachowują. Posiadają znaczną część wyrazów gdzie indziej nie spotykaną.

A jak jest w Wielkopolsce? – Staramy się mówić poprawnym językiem ogólnopolski. Z lekką pogardą patrzymy na tych, których mowa zawiera elementy gwarowe, którzy używają gwarowych określeń i traktujemy ich sposób mówienia jako błędny i żenujący. Najczęściej wynika to z naszej niewiedzy, z tego, że nie zdajemy sobie sprawy, jaką jest gwara w istocie. Mamy przecież na wsiach rodziny, krewnych, przyjaciół i znajomych. Nie sposób więc traktować gwary jak coś zdecydowanie gorszego. Bez znajomości gwar trudno byłoby ocenić działalność literacką choćby Wł. Raymonta, który przecież za „Chłopów” otrzymał nagrodę Nobla.

Jedną z najbardziej zauważalnych cech gwarowych naszego regionu jest labializacja – zjawisko bardzo żywotne w mowie nie tylko najstarszych mieszkańców, ale również występujące wśród dzieci i młodzieży. Na czym polega to zjawisko?

Jest to element gwarowy; mianowicie wargi są bardziej wysunięte i zaokrąglone niż jest to w języku literackim przy wymowie samogłoski „o”. W praktyce polega to na dodaniu do samogłoski „o” dźwięku zbliżonego do viagra cheap spółgłoski „ł”. Dźwięk ten w pracach dialektologicznych oznacza się znakiem „u” z łuczkiem u dołu. W naszych rozważaniach o gwarze będziemy jednak posługiwać się „ł”.

Drugą ważną cechą gwarową jest zwężanie samogłosek. Procesowi zwężania ulega również samogłoska „o”. Polega to na wymawianiu „o” jak „u” przed spółgłoskami „m” i „n”. Procesowi zwężania ulega też samogłoska „e”, np. grzych (grzech).

Jest bardzo wiele charakterystycznych cech dla naszej gwary. Więcej szczegółów i informacji znajdziecie w książeczce „GWARA ZIEMI JAROCIŃSKIEJ”, którą możecie wypożyczyć w golińskiej bibliotece.

Przejdźmy więc do słowniczka. Wielkimi literami podany jest wyraz gwarowy, po myślniku tłumaczenia, a w nawiasie przykładowe zdanie z użyciem tego wyrazu.

SŁOWNICZEK WYRAZÓW GWAROWYCH

B

BABOL – śluz i brud z nosa (Wysmorgej te babole!)
BEBECH - wydatny brzuch (Łebrasz sie na nłec i zaś mu tyn bebech sie tak wysadziuł.)
BORCHAĆ SIE – gniewać się, złościć (Nie borchaj sie, bo ni mosz łe co.)
BRECHTAĆ SIE – taplać się w kałuży, błocie (Uwożej na dziecioki, bo sie brechtajum!)
BRZUSZKI – łydki (Na brzuszkach ci sie porobiuły żylaki.)
BETKA – grzyb levitra vs viagra vs cialis (Tero to coroz mni betkuf w błerze.)
BARŁÓG –resztki zboża zgrabione na polu (Zarabiuł barłóg na kłypki.)

C

ĆMA – ciemność (Tako ćma buła, że wloz du roku.)
CIOTA – czarownica (Kole cioty lepi nie przechodzić.)
ĆPAĆ –rzucać (Ruk-cuk – naćpali połnum fłyre drzewa.)
CZYMPKI –kucki (Na czympku wybierała te pyrki.)

D

DRAPOK – szczotka ryżowa (Wyszoruj lepi tym dropokiym.)
DUNICA – gliniana miska do ucierania (Weź dunice i ukryńć syr.)
DUSTUNY – dojrzały (Jeszcze nie dustune japka łeberwali.)
DYRDOK – spódnica (Łeblekła dwa dyrdoki na kłype.)
DZIABAKA – motyka (Downi pyrki kłapali dziabakami.)

F

FAFOŁY – strzępki czegoś w wodzie lub zupie (Jakieś fafoły w generic viagra online ty zupie pływały.)
FLASZKA – butelka (Na weselu buły po dwie flaszki na łepka.)
FLEJTUCH – brudas, niedbała kobieta (S flejtuchym sie łyżyniuł, to tero mo!)
FLUNDRA – brudna kobieta nie dbająca o czystość (U taki flundry to sie brzydzi jeś.)
FRAMUGA – piekarnik w piecu kuchennym (Ślywki ususzuła we framudze.)
FRUNGAĆ – rzucać (Chłopoki frungali kaminiami na glapy.)
FYRAĆ – fruwać (Jak jaskółki nisko fyrajum, bydzie padać.)
FIYRLIK (FIYRLAJKA) – mątewka, drewniany „koziołek” do mieszania (Rubił ładne fiyrliki i sprzedawoł.)
FSTUMPIĆ SIE – skurczyć się (Cwyter sie wstumpił i jes du niczego.)

G

GLACA – łysina (Downi we wlejsku szczygli na glace.)
GLAJDA – brudzące się dziecko (Ło ty glajdo, znowy sie uślungrałaś.)
GLANC – połysk (Wyświeciuł czewiki na glanc.)
GLAPA – wrona (Glapy majum gniozda f topolikach)
GLIZDA – dżdżownica (Płe dyszczu glizdy wyłażum ze ziymi na wiyszk.)
GLUPKI – złote, drobne śliwki (Glupki sum jeszczy nie dostune.)
GYMBA – twarz, usta (Tako krościato sie zrobiuła na gymbie.)
GIYRA – noga (Giyry mo jak podolski złodzi)
GZUP – wydatny brzuch (Ni młoże sie uwlyc s tym gzubym.)
GZIKA – utarty twaróg (Lubiymy jeś pyrki z gzikium.)

H

HABAS – mięso (Habas ino źrum i tak sie pasum.)
HEBEL – strug (Stolosz musi mieć płeżądny hebel.)
HEKLUFKA – szydełko do ręcznych robót (Jak kłebiyta umi robić heklufkum, to dłeś znaczy w dumu.)
HYCAĆ – skakać (Młedy hyco, stary ni młeże.)
HYĆKA – dziki bez (Hyćki narwali i narobiyli soku.)
HYNGIELEK – pętelka, uszko (Pszyszyj mi hymgielki du poska. )

I

IGLICZKI – druty do robót z włóczki (Zrubiłam cwyter na igliczkach.)
INO – tylko (Ino nie myś, że ci kupie, co chcesz)

J

JAKA – koszulka pod spód (Czymu w taki czorny jace łazisz?)
JAŁEWY – bez tłuszczu i smaku (Takie jałowe żarcie dała, bez żodny smaki.)
JARAĆ SIĘ – drapać (Tak sie jorał, że myśleli, że łyn mo pkły.)
JYCY – mający apetyt (Tyn dzieciok jes taki relpax canadian pharmacy jycy i spokłejny.)
K

KABOT – kobieca bluzka (Dziesińć kabotuf mo i jeszczy se kupiuła.)
KALAFA – twarz (Ale ci sie kalafa spasła, osz sie świyci.)
KAŁDUN – żołądek, brzuch (Za wielgi mosz tyn kałdun.)
KAŁKA – pałka do ucierania twarogu (Kup na jarmaku nowum kałkę.)
KASTA – pudło (W

ty kaście nasadziuła kure na jaja.)
KATANA – marynarka (W stary katanie poloz na wesele.)
KIELEC – ząb (Wyszczyżo kielce, jak głupi!)

Ł

ŁECUCIĆ SIE – obudzić się (Łe czworty już sie łecuciuł i kusiuł po chałupie.)
ŁEJSCUS – dziecko nie trzymające moczu (Dzieciok mo śtyry lata, a łejscus z nieo osz fstyt.)
ŁEŻGOL – wysoki mężczyzna (Na takiygu łeżgola ni młeżna płertek kupić.)

M

MIECH – worek (Co mosz w tym miechu?)
MŁEDZIE – drożdże (Kup młedzie i ugłetujemy kluchy na łachu.)
MYNDA – nieznośny, dokuczliwy człowiek (Takiygu mynde byś chciała za chłepa?)

N

NARWUS – człowiek wybuchowy (S takiym narwusym ni ma co gadać.)
NAWŁYCZKA – sznurowadło (Dzieciok już do szkoły chłedzi, a nawłyczki ni imiy zacheznać.)
NAWORKA – zupa mleczna (Naworke aby źrum, le chałupe wywalyli.)
NYGA – komar (Nyga mie uciyna i tero sie jarum.)

P

PACHARZYNA – pęcherz np. od świni (Pacharzyne wziyni, wyczyściyli, a jak wyskła, nadmuchali jum jak baluna.)
PAPA – twarz (Chcesz w pape? Ino sie usrum!)
PAPRAĆ - robić ccoś niestarannie (Dali jydz, nie bydziesz paproł f tym talyrzu.)
PIASTOWAĆ - niańczyć (Nauczyli dziecioka piastowanio i tero fciunż ryczy.)
PIERDOŁA – gadający głupstwa (Takiygu pierdoły ni ma co słuchać.)
PIYRDUS - powtarzający plotki (Łyna to taki piyrdus, że ino łe piyrdach godo.)
POPA – gęsta zupa (Taki popy mi tu ni lej.)
POSOBA – sufit (F starych chałupach na posobie buły belki.)
PŁERY – spodnie (Płery rozdar na życi i tak łaziuł.)
PUŻYTY – pośladki (F pużyty dostowoł zaszczyki.)

R

RADLUNKA http://canadianpharmacyviagra-norx.com/ – rząd ziemniaków (Wyklepali my łesiym radlunkuf.)
RAJKA – rząd warzyw (Łepeluła pińć rajkuf cebuli.)
RUK – CUK – szybko (Ruk – cuk łebiot płestawiuła na stole.)
ROJBER – psotne dziecko (Takiymu rojbrowi nolepi pszyloć pochym.)
RYCZKA – niski stołeczek (Usiuńć na ryczce i nastrusz pyrek.)
RYDELEK – daszek od czapki (Chłopoki mu złamali rydelek i beczoł.)
RYCHTYK – akurat (Rychtyk zdunżyli, jak ksiunc wychłedziuł ze mszum.)
RYMBY – lewa strona tkaniny (Wywruciuł jake na rymby i tak łaziuł.)

S

SIARA - pierwsze mleko po ocieleniu (Siary nadłejuła i wyloła świnium.)
SKARKNUŃĆ - zmarznąć (Giyry mi skarkły łet tegu stanio na mrozie.)
SKIPKI – kawałki weselnego placka (Młedo panna skipki porozdowała dzieciokum ze fsi.)
SKLEP - piwnica (F sklepie czymumy pyrki, beczke s kapustum, kumpłety.)
SŁAĆ – robić posłanie (Kłebiyta muła dziecioki, a jo słołym łyszka.)
SMELKA – bułka rozmoczona w mleku (Aby smelke żarli, jak sie budowali.)
SPAŚNY – gruby człowiek (Łyn spaśny, łyna spaśno, a dziecioki taki wylyngi.)
SZALUFKA – duża wełniana chusta (Płe matce sie ładno szalufka łestała.)
SZNUPA – pysk np. psa (Dzie te sznupe ftykosz?)
SZNUDRAĆ SIE – drapać się (I pszy ludziach sie szudroł, jakby mioł fszy.)
SZNYTKA – kawałek chleba (Matka ukrajała kożdymu po sznytce i kłyniec.)
SZTRYKOWAĆ – dziać, robić na drutach (Wieczorami ino sztrykuje szkarpytki du wnukuf.)

Ś

ŚCIESZKA – przedziałek we włosach (Zrup se ścieszke z drugi struny, to se łysine nałokryjesz.)
ŚLEPE JAJE – potrawa z mleka, jaj i mąki (Ślepe jaje s pyrkami jes lepsze łod miysa.)
ŚWIGAĆ – rzucać (Świgoł kaminiami na glapy.)

T

TOCZKA – wózek na jednym kółku (Toczkum włeziuł szyszki z błeru.)
TOŚTAĆ – szarpać (Macechy zafsze tośtały dziewuchy za włesy.)
TYTKA – papierowa torebka (Kupie ci tytke cukierkuf, ino nie becz.)

U

UDRYGAĆ – kuleć (Nie wiedziołym, że łyn tak udrygo na lewum giyre.)
UMUŻYĆ SIE – ubrudzić się sadzami (Czyściuła piec i cało sie umużyła.)
ULICZKA – furtka (U niych uliczka na jednym hoku wisi.)
USKRUMIĆ SIE – uspokoić (Uskrum dziecioki, bo łeciec śpi.)
UŚLUNGRAĆ SIE, UTORAĆ SIE – ubrudzić się (Tako uślungrano cały dziyń łaziuła.)
UWZIUŃŚ SIE – nie darować (Nauczyciel sie uwziun i gu nie przepuściuł.)

W

WASKA – wanna (Downi my prali we wasce.)
WARZECHA – duża drewniana łyżka (Powidło czeba miyszać warzechum.)
WIUNZEREK – podarek dla chrześniaka (Doł pińć miliunuf na wiunzarek.)

Z

ZAKLUCZYĆ – zamknąć na klucz (Zakluczyłeś dźwi łet podwłerka?)
ZAKRYNCOTKO – wieczko na słoik (Tych zakryncotkuf mum za mało.)
ZNAJDA – nieślubne dziecko (Łuna buła znajda i tero tyż mo nojdora.)

Ż

ŻANNY – żytni (Żannum munke bieże sie du piernikuf.)
ŻGAJOKI – kolce (Ale tyż ta ruża mo żgajoki.)
ŻODYGA – rzadka zupa (Takum żodygum mum sie najeś?)
ŻYDEK – nożyk (Chłepy majum ciyngiym żytka przy sie.)
ŻYĆ – tyłek (Wrzut mioł na życi i fstydziuł sie iś du doktłera.)
ŻYBURA – brudna woda (Tero w Lubieszce jedna żybura.)
ŻYRTY – mający dobry apetyt (Latoś mumy żyrte świnie , ruk – cuk urosnum.)

Na podstawie:
Jadwiga Piętka -„GWARA ZIEMI JAROCIŃSKIEJ”