W 2018 r. obchodzimy setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską. Wielu z nas jednak ma bardzo ubogą wiedzę na temat tego, jak wyglądał powrót naszej ojczyzny na mapy Europy i Świata.

,,Być wolnym... to nic, ale odzyskać wolność - to niebo.''

Johann Gottlieb Fichte

Do rzadkości niestety nie należą poglądy, w myśl których tą niezwykle trudną i wyboistą drogę nasi przodkowie pokonali w nocy z 10 na 11 listopada, a samą  -wyjątkową-  rocznicę z reguły wykorzystuje się w celach politycznych i zamanifestowania własnych ideałów, zamiast upamiętnienia tych, którzy swą krwią i łzami wywalczyli niepodległość... Smutnym jest również  fakt, iż wolności nie doceniamy, choć wiodła do niej kręta, której często nawet nie znamy.  W celu zwiększenia świadomości społecznej w tym zakresie  przeprowadziliśmy wywiad z historykiem, Łukaszem Piechockim.

GIG-ant: W powszechnym mniemaniu społecznym przyjęło się, że 11. Listopada Polska definitywnie wróciła na mapy świata. Proces ten był jednak długi i burzliwy, czy mógłby Pan nam go przybliżyć?
Łukasz Piechocki: Tak, 11.11.1918r. zakończyła się I wojna światowa i tak naprawdę nie było jeszcze wiadomo w jakich granicach będzie zamykała się Polska. Wprawdzie prezydent USA Wilson obiecał nam wolny kraj z dostępem do Bałtyku , ale trzeba było jeszcze poczekać na ustalenia aliantów. Podjęto je w traktacie wersalskim, chociaż i tak nie wszystko było jeszcze w 100% pewne. Polacy musieli walczyć o Wlkp. w Powstaniu, musieli walczyć o Śląsk ( 3 powstania rok po roku), musieli wziąć udział w plebiscytach oraz wojnie polsko- bolszewickiej… tak więc pracy było sporo!

Gig-ant: Już przed I Wojną Światową powstawały pierwsze ,,polskie’’ organizacje paramilitarne, jaki to miało wpływ na późniejsze formowanie się Polskich Legionów?
Ł. P.: Istnienie np. organizacji strzeleckich czy gimnastycznych bardzo mocno przyczyniło się dla rozwoju, że się tak wyrażę „wojskowego ducha” i patriotyzmu w narodzie. Młodzi ludzie zaangażowani w te organizacje przechodzili tak naprawdę wojskowy trening, dzięki któremu mogli później z powodzeniem brać ochotniczo udział w walkach z naszymi wrogami. Inaczej byłoby to nierealne!

GIG-ant: W sierpniu 1914 r. Józef Piłsudski wkroczył na ziemię dawnego Królestwa Polskiego na czele tzw. Pierwszej Kadrowej, jakie były tego reperkusje?
Ł. P.: Zajęto Kielce, próbowano bez skutku przedostać się do Warszawy, zdecydowano się na odwrót na teren zaboru austriackiego i zaczęto tworzyć Legiony Polskie.

GIG-ant:  Kraje niedoszłych zaborców próbowały podczas wojny przeciągnąć na swoją stronę nowo formującą się społeczność polską. Jak to dokładnie wyglądało, której stronie byliśmy bardziej przychylni i czy było to najlepsze rozwiązanie?

Odezwa dowództw naczelnych państw centralnych

Ł. P.: Prób było wiele, np. odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza czy też akt 5 listopada ale tak naprawdę bardzo często Polacy nie mieli zbyt wiele do powiedzenia. Przecież we wszystkich  armiach zaborczych służyli nasi przodkowie. I to właśnie moim zdaniem jest największy dramat Polaków z czasów I wojny światowej. Rodacy będąc w różnych armiach byli zmuszeni do siebie strzelać!
Której stronie byliśmy bardziej przychylni i jakie było najlepsze rozwiązanie? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Ilu polaków tyle było koncepcji na wolność i niepodległość. Jedni popierali Austriaków, inni Rosjan jeszcze inni Niemców. Politycy też nie byli w stanie się dogadać i obrać jednego wspólnego frontu. Ot taka nasza polska specyfika…

Odezwa wielkiego księcia Mikołajewicz

GIG-ant:  W lipcu 1917 r. władze państw centralnych wydały rozkazy internowania znaczącej grupy polskich żołnierzy walczących pod ich sztandarem, osadzony został również Józef Piłsudski. Czym to było spowodowane i w jaki sposób mogło zagrozić przyszłemu odrodzeniu Rzeczypospolitej?
Ł. P.: Było to spowodowane tzw. kryzysem przysięgowym. Piłsudski widząc że szala zwycięstwa zaczyna znacząco przechylać się na stronę aliantów zakazał swoim żołnierzom składania przysięgi. Za to też został aresztowany. Wydaje mi się że nie miało to większego wpływu na późniejsze wydarzenia.

GIG-ant: 10-tego listopada do Warszawy przybył Józef Piłsudski, dzień później we Francji, w Compiègnie,  podpisano traktat pokojowy. Czy w tych okolicznościach możemy mówić o 11-stym listopada jako o szczęśliwym zbiegu okoliczności?
Ł. P.: Chyba tak! Ciekaw jestem co by się działo gdyby Piłsudski nie wrócił wtedy do kraju, kto zająłby wtedy jego miejsce?

Gig-ant: Jak wyglądał ,,odwrót’’ wojsk państw centralnych z ziem polskich?
Ł. P.: Niemcy byli zmęczeni po I wojnie i w większości pragnęli tylko jednego: wrócić bezpiecznie do domu. Często więc nie było problemów. Jednak władze niemieckie uważały inaczej, dlatego wybuchło powstanie wielkopolskie. Przyznać należy jednak, że liczba ofiar z jednej i drugiej strony pokazuje nam właśnie tę zależność i niechęć Niemców do walki.

GIG-ant: Niewątpliwie najbardziej ikoniczną postacią odzyskania przez Polskę niepodległości jest Józef Piłsudski. Jednak w jaki sposób się do tego przyczynił  i  kim tak naprawdę był przyszły Marszałek Polski?
Ł. P.: Marszałek to postać bardzo kontrowersyjna. Bez dwóch zdań przyczynił się do odzyskania niepodległości, był wielkim patriotą. Z drugiej jednak strony to człowiek który od 1926r. staje tak naprawdę na czele Państwa pozyskując władzę poprzez zamach stanu. Polska staje się krajem autorytarnym, gdzie nie respektuje się wszystkich praw człowieka. Pojawiają się prześladowania polityczne, cenzura, więzienie dla przeciwników marszałka. Każdy sam moim zdaniem musi ocenic tą ważna ale i bardzo kontrowersyjną dla Polaków postać.

GIG-ant: Tuż za Piłsudskim, jako osobę z największym wkładem w działalność niepodległościową z reguły stawia się Romana Dmowskiego, czy słusznie? Kogo jeszcze możemy wymienić jako  postać niezwykle zasłużoną w tym aspekcie?
Ł. P.:Jak najbardziej, jest to również polityk , który przysłużył się odrodzeniu naszej państwowości. Kogo jeszcze możemy wymienić jako  postać niezwykle zasłużoną w tym aspekcie? Niewątpliwie  osób, które przyczyniły się do naszej niepodległości było bardzo wiele. Praktycznie każdy żołnierz biorący udział w walkach stawał się bohaterem, każda pielęgniarka opiekująca się rannymi stawała się bohaterką itd. Z osób najbardziej rozpoznawalnych w ówczesnych czasach należy na pewno wymienić Paderewskiego. To właśnie dzięki jego międzynarodowym kontaktom udało się wiele uzyskać w dyplomacji na arenie międzynarodowej.

GIG-ant: 8 stycznia 1918 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson wygłosił czternastopunktowe orędzie, w którym wspomniał między innymi  o utworzeniu suwerennego państwa polskiego. Były to tylko puste słowa, czy miały swoje rzeczywiste odzwierciedlenie w powojennym kształcie Polski?
Ł. P.: Prezydent Wilson zaliczał się do tzw. Grubej Trójki, od decyzji której zależał los powojennej Europy, więc obietnicy tego polityka nie sposób przecenić.

GIG-ant: Kiedy Polska została uznana za suwerenne państwo przez społeczność międzynarodową?
Ł. P.: Różne państwa w różnych terminach uznawały naszą niepodległość;myślę ,że datą graniczną może być dzień 18 marca 1921 kiedy to podpisano pokój w Rydze.

GIG-ant: Jakie były największe problemy wewnętrzne w rozdartej ojczyźnie tuż po odzyskaniu niepodległości? Co stało na przeszkodzie, by Rzeczypospolita powstała niczym Feniks z popiołów?
Ł. P.: Problemów było sporo. Pamiętajmy, że Polska powstała z ziem trzech zaborów. W każdym z nich panowały inne warunki polityczne, społeczne, ekonomiczne. Kilka przykładowych problemów: inne systemy prawne i administracyjne, różna waluta, różne systemy miar i wag, inny rozstaw szyn na kolei, różna organizacja ruchu, różne systemy podatkowe, inne systemy oświaty…nie mówiąc już o różnej mentalności wśród Polaków.

GIG-ant: Jakie popełniono błędy w procesie kreowania niezależnej  Polski i co –w pana opinii- można było rozwiązać w bardziej przystępny sposób?
Ł. P.: Jak zwykle Polacy zjednoczeni we wspólnej walce po odzyskaniu niepodległości nie potrafili jej uszanować!!! Niepotrzebne spory i waśnie polityczne osłabiały nasz młody organizm państwowy doprowadzając  do powstania autorytarnej formy rządów z Piłsudskim na czele (po zamachu majowym 1926 roku).  Chaos polityczny spowodował zaniedbania na wielu płaszczyznach działalności państwowej, np.  bardzo mocno zaniedbano finansowanie i unowocześnianie polskiej armii (wypłynie to dopiero we wrześniu 1939 roku).

Gig-ant: Momentalnie nad nowonarodzonym narodem zawisły czarne, burzowe chmury,  jakim zagrożeniom musiał stawić czoła?
Ł. P.: Jak już wspominałem kilka razy mimo zakończonej Wielkiej Wojny Polacy musieli chwytać za broń. Najgorszy moment nie tylko dla nas ale i całej Europy zaistniał w roku 1920 kiedy to musieliśmy zmierzyć się z bolszewicką Rosją. Na szczęście się udało. My o tym pamiętamy, ale czy w innych krajach Europy zachodniej nadal się o tym wspomina? Niestety śmiem wątpić!